Salvia scalarea L.


Muskatna žalfija se gaji od početka ovog veka isključivo radi dobijanja etarskog ulja, koje je prijatnog mirisa (podseća na ambru), a dobija se iz cvasti i najviše se koristi u kozmetičkoj industriji. Vrsta je poreklom iz Južne Evrope, a rasprostranjena je na području od Atlantskog okeana do Kavkaza i duž evropskih i afričkih obala Sredozemnog mora. Raste pretežno na suvljim, šljunkovitim terenima. Na većim površinama gaji se u zemljama bivšeg Sovjetskog Saveza, Bugarskoj, Italiji, Francuskoj, Španiji i na severu afričkog kontinenta.



Botaničke osobine

Muskatna žalfija je zeljasta višegodišnja biljka.Razlikuju se dva taksona: forma piramidalis, koja je intenzivnog porasta, i var. hirsuta, koja je intenzivno dlakava. Ima snažan, vretenast koren, koji prodire u dubinu 100 – 130 cm i gusto je prekriven tankim žilicama. Ima uspravno stablo, visine L-1,5 m zajedno sa uspravnom cvasti dugačkom 40 – 60 cm, i gusto prekriveno žlezdastim dlačicama. Listovi u rozeti su krupni, široki 10 -20 cm, izduženo jajasti, gusto prekriveni žlezdastim dlačicama, što im daje sivozelenu boju.Cvetovi su sakupljeni u lažnu cimoznu cvast, koju čine 3-6 cvetova. Cvetovi su ružičasti, ljubičasto ružičasti i ponekad beli. Medonosna je biljka.


Plod je orašica sa tri ivice, jajastog oblika, dužine 2-3 mm, blede do tamnomrke boje, sa tamnomrkim žilama. Masa 1.000 zrna je 4-5 grama. Seme muskatne žalfije zadrži klijavost 4-5 godina. Počinje da klija na 8 – 10°C, ali je optimalna temperatura klijanja 25 -28°C. U optimalnim uslovima klijanje traje 5-6 dana, a nicanje 15-20 dana.


U godini setve obrazuje se samo lisna rozeta, dok se cvetna stabla obrazuju nakon prezimljavanja (jarovizacije). U fazi lisne rozete biljka je srednje otporna prema zimskim mrazevima. U našoj zemlji muskatna žalfija počinje da cveta krajem juna druge godine gajenja, a cvetanje traje 25 – 27 dana. U povoljnim uslovima moguće je i drugo cvetanje u septembru, naravno slabijeg intenziteta. Ako je seme posejano u rano proleće, može se dogoditi da nekoliko biljaka procveta još u prvoj godini. Na osnovu toga je selekcionisana i jednogodišnja forma koja se gaji u Bugarskoj i Rusiji. Dešava se da muskatna žalfija ostane u životu i 3 – 4 godine. Plodovi sazrevaju neravnomerno i seme je sklono osipanju.



Hemijski sastav i upotreba

Privredni značaj muskatne žalfije potiče od etarskog ulja koje se nalazi u cvasti. Listovi i stabljika sadrže ulje samo u tragovima. U zavisnosti od ekoloških uslova i razvijenosti biljke količina etarskog ulja u cvasti varira između 0,04 i 0,2%. Glavna komponenta etarskog ulja dobijenog vodenom destilacijom je linalil – acetat, koga ima između 45 i 87%. Etarsko ulje sadrži još oko 15% sklareola, nešto linalola, alfa i beta – pinena, alfa i beta- tujona, borneola, mircena. U etarskom ulju dobijenom ekstrakcijom količina sklareola može biti i do 45%. Seme muskatne žalfije sadrži i 25-32% vrlo vrednog masnog ulja, koje se pre svega koristi u industriji keramike i porculana.


Kao mirisna komponenta ulazi u sastav mnogobrojnih kozmetičkih preparata, kao što su kolonjske vode, parfemi, sapuni, razni sprejevi za osvežavanje vazduha. U prehrambenoj industriji se koristi kao začin, za spravljanje raznih pića (pivo, liker) i drugih proizvoda. U medicini se koristi zbog antiseptičnog dejstva, kao i za lečenje hroničnih oboljenja nervnog sistema. Ulazi u sastav preparata koji se koriste za negu usne šupljine, protiv nadimanja creva, želudačnih tegoba i bolesti materice. Deluje antibakterijski, zahvaljujući etarskom ulju.




Vladan Trandafilović dipl.ing.